Cứ đến mùa thu, khi các trường đại học Mỹ bắt đầu công bố kết quả tuyển sinh, hàng nghìn học sinh lớp 12 lại bước vào giai đoạn căng thẳng nhất: chốt danh sách trường nộp đơn. Nhiều em dành hàng giờ để xem kết quả trúng tuyển của các bạn khóa trước – ai đỗ đâu, ai bị từ chối, ai vào danh sách chờ. Rồi từ đó, vội vàng điều chỉnh danh sách của mình với tâm lý “nộp nhiều để tăng cơ hội”. Tuy nhiên, thay vì cân nhắc thêm những trường phù hợp (match schools) hoặc trường an toàn (safety schools), phần lớn học sinh lại… thêm tiếp những trường top có tỷ lệ trúng tuyển cực thấp (reach schools). 

Các bạn có thấy quen không? 

Thực ra, cách tiếp cận này vô tình khiến các em có một nhận thức sai lệch về giáo dục đại học: rằng danh tiếng quan trọng hơn sự phù hợp, rằng cái tên trường nghe “xịn” hơn trải nghiệm học tập thực chất. Và điều đáng lo hơn là nó có thể khiến các em bỏ lỡ những cơ hội thực sự phù hợp với bản thân. 

Vậy làm sao để thoát khỏi “bẫy tư duy” này và có những lựa chọn đúng đắn? Hãy cùng APUS phân tích kỹ hơn trong bài viết dưới đây nhé!

Khi tuyển sinh trở thành một “trò chơi”

“Danh sách trường của học sinh cứ dài thêm mỗi năm,” cô Norma Gutierrez, cố vấn đại học tại Trường Trung học Minnetonka (bang Minnesota), nhận xét. Từ năm 2019, khoảng 900 học sinh lớp 12 tại Minnetonka đã nộp gần 7.000 bộ hồ sơ – tăng gấp đôi so với trước. Đáng chú ý hơn, hầu hết đều nhắm đến các trường có tỷ lệ cạnh tranh cao. Theo cô Gutierrez, năm nào cũng có những phụ huynh tin rằng con mình là “ngoại lệ”, sẽ là người có thể vượt qua hàng nghìn ứng viên xuất sắc khác để giành suất vào Stanford hay các trường Ivy League danh giá.

Chính tâm lý muốn vươn tới những trường top bằng mọi giá đã khiến việc được nhận vào đại học trở thành một cuộc chơi đầy toan tính, nơi luật chơi do các trường đặt ra, được phòng tuyển sinh thực thi, nhưng phần lớn học sinh lại ở thế bất lợi.

Thực tế, chưa đến một phần mười ứng viên giành được “phần thưởng” là tấm vé vào các trường top. Tệ hơn, “luật chơi” ấy luôn thay đổi, khi các trường top không ngừng điều chỉnh tiêu chí để giữ vững danh tiếng và vị thế của mình.

Dù ai cũng lo lắng cho áp lực mà học sinh đang gánh, nhiều phụ huynh và cố vấn vẫn vô tình tiếp tay cho guồng quay này, đặc biệt ở các gia đình có điều kiện. Họ trao đổi kinh nghiệm tuyển sinh trên các diễn đàn, chen chúc trong các chuyến tham quan trường đại học mỗi kỳ nghỉ, và coi mỗi lá thư từ chối như bằng chứng rằng hệ thống đang có vấn đề.

Nhưng chính cách tiếp cận ấy khiến chúng ta bỏ quên bức tranh toàn cảnh: cuộc cạnh tranh tưởng chừng “chuẩn mực” ấy thực chất lại dựa trên một ngộ nhận về giá trị thật của giáo dục đại học, rằng danh tiếng quan trọng hơn sự phù hợp và trải nghiệm học tập thực chất.

“Tỷ lệ nhận thấp” không đồng nghĩa với “chất lượng cao”

Trong nhiều năm qua, các trường đại học hàng đầu đã khéo léo thuyết phục chúng ta tin rằng “càng khan hiếm thì càng quý giá”, rằng tỷ lệ nhận thấp đồng nghĩa với chất lượng giáo dục vượt trội. Nhưng thực tế, nhiều quyết định tuyển sinh của họ mang tính chiến lược thị trường hơn là học thuật.

Mùa hè vừa rồi là một ví dụ điển hình. Khi lo ngại sinh viên quốc tế không kịp xin visa, nhiều trường top như Harvard, Columbia hay Rice đã kéo dài thời hạn danh sách chờ. Một số trường thậm chí mở lại danh sách vào phút chót như Duke, nhận thêm khoảng 50 sinh viên chỉ hai tuần trước khi năm học bắt đầu. Điều đáng nói là những học sinh này đã xác nhận nhập học ở trường khác, có lịch học, bạn cùng phòng, thậm chí đã nộp học phí.

Thực tế chỉ ra rằng danh sách chờ là công cụ để các trường giữ tỷ lệ trúng tuyển ở mức thấp. Ví dụ, thay vì gửi thư trúng tuyển cho quá nhiều học sinh, trường sẽ giữ lại một phần trong danh sách chờ và chỉ gọi khi cần đủ chỉ tiêu. Nhờ vậy, tỷ lệ trúng tuyển công bố sẽ thấp hơn, khiến trường trông “danh giá” hơn trong mắt công chúng.

Khoảng 25 năm trước, khi học sinh chỉ nộp hồ sơ vào một vài trường, tỷ lệ nhập học trung bình giữa các trường đại học khá tương đồng, vào khoảng 40%. Nhưng kể từ khi hệ thống Common Application trực tuyến ra đời, việc nộp hồ sơ trở nên quá dễ dàng. Học sinh bắt đầu nộp đơn hàng loạt, khiến các trường top ngày càng có tỷ lệ nhận thấp hơn, còn những trường khác phải tăng số lượng tuyển sinh để đủ chỉ tiêu, làm cho tỷ lệ chọn lọc giảm mạnh.

Các trường như Brandeis, George Washington hay Syracuse từng có tỷ lệ nhập học tương đương Đại học Duke gần ba thập kỷ trước. Giờ đây, Duke đạt tỷ lệ nhập học khoảng 60%, trong khi các trường kia chỉ còn khoảng 20%. 

Ngày nay, tỷ lệ nhận và tỷ lệ nhập học lại trở thành “thước đo danh tiếng” của các trường khi con số quan trọng hơn trải nghiệm thật của sinh viên. Tuy nhiên, tỷ lệ nhận thấp không phản ánh chất lượng học thuật, mà chỉ là một chỉ số mong manh, dễ bị thao túng, giống như bề nổi của tảng băng, trong khi giá trị thật của giáo dục nằm sâu hơn nhiều.

“Chất lượng giáo dục” nằm ở đâu?

Trong nhiều thập kỷ, các nhà nghiên cứu tại Đại học Indiana đã tìm hiểu một khía cạnh quan trọng hơn nhiều so với tỷ lệ nhận: mức độ gắn bó của sinh viên với việc học, được đo bằng Khảo sát Quốc gia về Gắn bó Sinh viên (NSSE).

Khi so sánh hàng trăm nghìn sinh viên năm nhất và năm cuối ở các nhóm trường có mức độ chọn lọc khác nhau, kết quả khiến nhiều người bất ngờ:

– Trên 18 tiêu chí đánh giá, sự khác biệt giữa các nhóm trường chỉ dao động 1–2 điểm.

– Ở tiêu chí “học tập bậc cao” – tức khả năng tư duy phản biện, phân tích và phản xạ học thuật, không có khác biệt đáng kể giữa nhóm trường có tỷ lệ nhận dưới 20% và nhóm 20 – 40%.

– Mức độ hài lòng chung của sinh viên năm cuối chỉ chênh 4% giữa các trường đại học hàng đầu và những trường có mức cạnh tranh thấp hơn.

Nói cách khác, việc trường có danh tiếng hay tỷ lệ nhận thấp không quyết định trải nghiệm học tập. Giá trị thật sự của giáo dục nằm ở cách sinh viên được học, được tham gia và phát triển, chứ không nằm ở logo in trên tấm bằng tốt nghiệp.

Cần thay đổi “cách chơi” và cách nghĩ

Chúng ta không thể thay đổi “luật chơi”, bởi chính các trường top là người đặt ra chúng. Nhưng điều chúng ta hoàn toàn có thể làm là ngừng chơi theo cách của họ.

Thực tế, 77% các trường đại học tại Mỹ có tỷ lệ trúng tuyển cao hơn, nhưng vẫn mang đến nền giáo dục chất lượng và môi trường học tập đa dạng cho sinh viên. Tuy nhiên, các công cụ lập kế hoạch đại học phổ biến hiện nay như Naviance hay Scoir lại vô tình khiến học sinh chỉ tập trung vào những trường có sẵn dữ liệu từ khóa trước mà bỏ lỡ những lựa chọn mới mẻ, tiềm năng.

Một nghiên cứu cho thấy, học sinh có khả năng nộp đơn cao hơn 20% vào các trường xuất hiện trên scattergram, trong khi những trường ít được biết đến nhưng rất phù hợp lại dễ dàng bị bỏ qua. Điều này tạo nên một vòng lặp khép kín, khiến việc khám phá những ngôi trường thực sự phù hợp trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Giá trị thật sự của việc chọn trường

Một số trường trung học tại Mỹ đã bắt đầu thay đổi cách tiếp cận.

Tại Archer School for Girls ở khu Brentwood (Los Angeles), nơi học sinh thường hướng đến các trường top đầu, đội ngũ cố vấn đã định nghĩa lại khái niệm “thành công” trong tuyển sinh.

Thay vì để học sinh lớp 9 – 10 lao vào cuộc đua xây dựng hồ sơ “hoàn hảo”, các cố vấn học đường tập trung giúp các em xác định điều mình thật sự mong muốn từ môi trường đại học. Đến lớp 11, học sinh sẽ nghiên cứu và thuyết trình về một trường mình chọn, nhưng không được chọn trong top 75 trường phổ biến nhất tại Archer và chỉ tiết lộ tên trường ở cuối bài thuyết trình.

Cách làm này giúp các em khám phá những lựa chọn mới, tập trung vào sự phù hợp thay vì thương hiệu, đồng thời khuyến khích phụ huynh và con cái cùng trao đổi thực chất hơn về giá trị thật của việc chọn trường.

Khi phụ huynh thay đổi, “cuộc đua” mới có thể dừng lại

Yếu tố quan trọng nhất để phá vỡ vòng lặp này chính là sự thay đổi trong cách nghĩ của phụ huynh. Khi cha mẹ thật sự tin rằng “sự phù hợp quan trọng hơn danh tiếng”, cuộc đua này mới có thể chấm dứt.

Một khảo sát với hơn 3.000 phụ huynh cho thấy chỉ 16% cho rằng danh tiếng là yếu tố họ thực sự coi trọng, nhưng đến 61% tin rằng những phụ huynh khác trong cộng đồng đặt nặng yếu tố này. Sự chênh lệch đó cho thấy một vòng tâm lý so sánh ngầm: ai cũng nghĩ người khác đang chạy nhanh hơn, nên không ai dám dừng lại trước cuộc đua. Và chính vì thế, trò chơi tuyển sinh vẫn tiếp diễn, năm này qua năm khác, dù trên thực tế, không có ai thật sự chiến thắng trong cuộc đua ấy.

Trong bối cảnh tuyển sinh đại học Mỹ ngày càng cạnh tranh và thay đổi nhanh chóng, APUS tin rằng con đường thành công không nằm ở việc chạy theo danh tiếng hay bảng xếp hạng, mà ở việc hiểu rõ bản thân, xác định mục tiêu học tập và tìm ra môi trường phù hợp nhất để phát triển lâu dài.

Với hơn 10 năm kinh nghiệm đồng hành cùng học sinh Việt Nam, APUS luôn hướng dẫn các em xây dựng chiến lược ứng tuyển hiệu quả, viết bài luận thể hiện cá tính và tư duy độc lập, đồng thời lựa chọn trường học dựa trên giá trị và định hướng cá nhân. Các em có thể đặt lịch tư vấn 1:1 cùng đội ngũ chuyên gia của APUS tạihttps://apusvietnam.com/admission/ để có cho mình những lời khuyên phù hợp nhé!