Trong vài năm gần đây, thị trường việc làm công nghệ thay đổi nhanh đến mức nhiều người không kịp trở tay. Các đợt cắt giảm nhân sự, đóng băng tuyển dụng và sự xuất hiện của AI đang khiến doanh nghiệp xem lại cách họ tuyển người, đào tạo nhân viên và đánh giá năng lực của người mới bước vào nghề.

Trước đây, sinh viên tốt nghiệp ngành Khoa học Máy tính thường bắt đầu bằng những vị trí junior, dần tích lũy kinh nghiệm rồi phát triển lên các vị trí cao hơn. Nhưng theo chia sẻ của Giáo sư Linh Ngô, người đang giảng dạy tại một trường đại học ở nước ngoài, “cánh cửa mới vào nghề” ngày nay đã thay đổi hình dạng. Nó không đóng lại, mà mở theo cách khác, yêu cầu người trẻ có sự chuẩn bị rộng hơn và sâu hơn.

AI đang thay đổi luật chơi cho người mới đi làm

Nhiều khảo sát quốc tế cho thấy doanh nghiệp có xu hướng giảm bớt các công việc lặp lại, dễ tự động hóa và dồn nguồn lực cho những vị trí có khả năng phối hợp chặt chẽ với công nghệ mới. Điều này khiến những công việc từng dành cho người mới như viết code cơ bản, kiểm thử, xử lý dữ liệu… ngày càng được AI hỗ trợ mạnh mẽ.

Một ví dụ thường thấy: trước đây một nhóm phát triển phần mềm có thể cần nhiều lập trình viên junior để chia nhỏ công việc. Nhưng hiện nay, hai kỹ sư có kinh nghiệm kết hợp với các công cụ hỗ trợ như GitHub Copilot hoặc ChatGPT có thể tạo ra năng suất cao hơn nhiều. Vì thế, doanh nghiệp thường muốn tuyển người làm được việc ngay, thay vì dành thời gian đào tạo từ đầu.

Câu hỏi lớn đặt ra là: nếu không còn nhiều vị trí “mới vào nghề”, vậy thế hệ trẻ lấy đâu ra cơ hội để tích lũy kinh nghiệm?

Nỗi lo thật của học sinh khi chọn ngành

Minh, học sinh lớp mười hai, từng rất tự tin chọn ngành Computer Science vì nghĩ ngành này lương cao và có nhiều cơ hội. Nhưng khi đọc tin về AI, về những đợt sa thải trong lĩnh vực công nghệ, em bắt đầu phân vân: “Không biết bốn năm nữa ngành này sẽ đi về đâu?”.

Đây là nỗi băn khoăn chung của nhiều bạn trẻ: liệu tấm bằng đại học có còn giữ nguyên giá trị khi AI ngày càng làm được nhiều việc?

“Mới vào nghề” thời AI không còn ở mức khởi động

Ngày trước, ứng viên mới chỉ cần biết một phần, sau khi vào công ty sẽ được hướng dẫn và học dần các phần khác. Còn ngày nay, doanh nghiệp thường muốn một người có thể làm được nhiều mảng hơn ngay từ đầu.

Những yêu cầu như biết cả backend lẫn frontend, hiểu cloud, database và đặc biệt là biết cách dùng AI để tăng tốc công việc đang ngày càng phổ biến trong các bản mô tả công việc.
Nhiều nhà tuyển dụng cũng cho rằng điều họ tìm kiếm không chỉ là kỹ năng code, mà là khả năng kết hợp AI vào quy trình làm việc và hiểu đủ sâu để kiểm tra và tối ưu những gì AI tạo ra.

Sinh viên cần chuẩn bị gì để không bị tụt lại?

Thứ nhất, AI không còn là “tùy chọn”. Dù bạn học ngành gì, hiểu cách AI hoạt động và biết sử dụng AI đúng cách sẽ là lợi thế rõ rệt. Những sinh viên biết kết hợp AI để phân tích dữ liệu, tạo giải pháp hoặc tăng tốc công việc luôn được đánh giá cao hơn khi đi thực tập hoặc tìm việc.

Thứ hai, nếu bạn không học chuyên ngành công nghệ, việc bổ sung kiến thức cơ bản về công nghệ sẽ giúp bạn làm việc hiệu quả hơn rất nhiều. Nhiều trường đại học danh tiếng trên thế giới thường xuyên mở các khóa học nền tảng về lập trình, dữ liệu hoặc AI fundamentals (nền tảng) cho sinh viên thuộc các ngành khác.

Thứ ba, với những bạn theo đuổi lĩnh vực công nghệ, chỉ giỏi code không còn đủ. Một kỹ sư hiện đại cần hiểu dữ liệu, hiểu người dùng, biết giao tiếp với khách hàng và hiểu cách vận hành của sản phẩm. Những bạn linh hoạt và làm được nhiều vai trò thường là những người có cơ hội phát triển nhanh hơn.

Con đường nghề nghiệp đang thay đổi và người trẻ cần đi trước một bước

Nhiều báo cáo việc làm quốc tế cho thấy yêu cầu kinh nghiệm đối với người mới ra trường đang tăng lên rõ rệt. Một nghiên cứu của tổ chức Generation, được Business Insider trích dẫn, chỉ ra rằng nhiều nhà tuyển dụng hiện đặt yêu cầu “hai đến ba năm kinh nghiệm” ngay cả với những vị trí được gọi là entry-level. Báo cáo từ Indeed Hiring Lab cũng ghi nhận xu hướng tương tự: nhà tuyển dụng ngày càng kỳ vọng ứng viên mới tốt nghiệp phải có trải nghiệm thực tế trước khi bước vào thị trường lao động.

Ngoài ra, nghiên cứu của Young Invincibles về thị trường lao động trẻ mô tả hiện tượng “credential inflation”, tức là mức chuẩn để được xem là “đủ điều kiện” đang tăng lên mỗi năm. Nhóm nghiên cứu khuyến nghị người trẻ nên bắt đầu tích lũy kinh nghiệm sớm hơn thông qua dự án thực tế, thực tập hoặc các hoạt động làm việc bán thời gian liên quan đến nghề nghiệp.

Tất cả những dữ liệu này cùng chỉ ra rằng thời điểm bắt đầu chuẩn bị cho sự nghiệp không còn là sau khi tốt nghiệp, mà phải từ rất sớm. Những kỹ năng, kinh nghiệm và dự án mà trước đây bạn có thể học trong hai đến ba năm đầu đi làm thì bây giờ phải chủ động xây dựng ngay từ khi còn đang học.

Thay vì chỉ làm bài tập trên lớp, bạn có thể phát triển một ứng dụng nhỏ giải quyết vấn đề thật, tham gia hackathon, đóng góp vào dự án mã nguồn mở hoặc làm công việc freelance. Tốc độ học và khả năng thích ứng đang trở thành tiêu chí quan trọng hơn số năm kinh nghiệm.

Vai trò của đại học trong thời đại AI

Nhiều người đặt câu hỏi rằng nếu có thể tự học online, vậy còn cần đại học làm gì. Nhưng đại học mang đến những thứ mà việc học một mình khó thay thế được.

Đó là tư duy phản biện, khả năng đặt câu hỏi đúng, kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm qua các dự án thực tế. Quan trọng hơn, trường đại học là nơi bạn được thử nghiệm, được sai và được sửa trong một môi trường an toàn. Nhiều sinh viên cũng chia sẻ rằng những dự án nhóm và trải nghiệm từ cộng đồng bạn bè ở trường đem lại giá trị lớn không kém gì kiến thức chuyên môn.

Vị trí mới vào nghề không biến mất, chỉ “tiến hóa”

Những biến động tuyển dụng gần đây phần nào đến từ tình hình kinh tế, nhưng ảnh hưởng dài hạn của AI là không thể phủ nhận. Các vị trí entry-level không biến mất, mà trở thành phiên bản nâng cấp hơn, đòi hỏi nhiều kỹ năng hơn và khả năng thích ứng cao hơn.

Thông điệp gửi đến thế hệ trẻ

Bạn không cần lo rằng AI sẽ lấy mất cơ hội. Điều quan trọng hơn là bạn chuẩn bị gì để bước vào thời đại mới một cách tự tin. Người biết học nhanh, biết kết hợp công nghệ với tư duy sáng tạo, biết đặt câu hỏi và biết tạo ra giá trị luôn là người có chỗ đứng.

Nếu bạn hoặc gia đình đang tìm kiếm hướng đi học tập và nghề nghiệp phù hợp với bối cảnh thay đổi quá nhanh hiện nay, bạn có thể đặt lịch tư vấn với đội ngũ cố vấn của APUS tại apusvietnam.com/admission để được hỗ trợ cá nhân hóa theo mục tiêu của riêng mình.